Se algo teñen os textos que transgriden as fronteiras xenéricas e ousan conculcar toda convención e categoría, mesmo o propio concepto de literatura (sempre tan complexo de analizar e definir), é esa capacidade para causar abraio e convidar á reflexión. Un atractivo engadido que refuga toda posibilidade de indiferenza e que dun tempo a esta parte está moi presente en moitas das novidades do noso sistema literario. E obras como Uralita, que afondan na experimentación, na hibridación e na creatividade interdisciplinar, redundan nunha renovada ampliación repertorial deste tipo de traballos, sempre interesantes e estimulantes para as nosas letras.
Uralita é o primeiro título da colección para o lectorado adulto da editora Cuarto de Inverno e nace dun proceso creativo sinerxético no que se mesturan e equilibran unha clara vocación dramática representada pola súa primeira autora, a actriz Iria Pinheiro (Ourense, 1978), mais un fondo lírico nada implícito no que ten moito que ver a achega da poeta María Lado (Cee, 1979). O resultado desta escrita a catro mans é unha obra diferente e inclasificable, sorprendente tanto no aspecto formal como no plano argumental, que ofrece un retrato peculiar do país de onte e de hoxe e que, malia non ser nun principio concibida para a lectura, permite un óptimo achegamento alén da súa inequívoca vontade espectacular.
Pinheiro e Lado recrean un mundo en tránsito, agredido e ameazado pola súbita extinción, sometido ás vicisitudes dun xiro inclemente que busca destruír as raíces e a autenticidade, e cuxos restos, encarnados nas resilientes avoas Cherokee, malviven entre a violencia e o cambio abrupto cara unha orde inxusta e negadora. Uralita é un acto de resistencia e rebelión, perfectamente encaixada nese ambiguo cruce entre dous xéneros a cotío comprometidos e vencellados ao performativo e o contestatario, que quere espertar e provocar valéndose dunha clara e directa interpelación a quen recibe os seus dinámicos embates líricos.
Di Iria Pinheiro no limiar que “Uralita é a miña criatura predilecta, un ser salvaxe que nos naceu e que non quixemos domesticar”, unha sentencia que nos dá unha idea do peculiar e do orgánico da súa concepción así como das súas expectativas de recepción. O carácter indómito dunha escrita transparente, irónica e ousada vén precisamente desa inspiración escénica, do oral e do inmediato, dando como resultado un texto intelixentemente procaz, que nos asalta e que nos remove, sendo practicamente imposible ficar indiferentes.
Como é habitual neste tipo de obras, a coidada cavilación e selección do léxico e das imaxes son claves para artellar un discurso tan ardido. Ademais, son frecuentes os contrastes marcados e os cambios repentinos de ton, recursos indispensables para que o texto se presente tan radicalmente vivo perante o lectorado.
O carallo da autoestrada vale cen euros.
Esa espiña dorsal que parte o país é unha falla.
Nas fallas ás veces hai unha onda xigante.
Todo é normal, turístico, e se pasas o faro –non
intúes porque é un faro moi pequeno –, pero se pa-
sas o faro hai un machadazo e un pedazo tsunami.
Por iso o carallo da autoestrada só a sucan os
valentes.
Os valentes ou os inconscientes.
É a estrada dos samurais.
Por debaixo dela cócese un terremoto.
Cada verba está ao enteiro servizo da riqueza expresiva e potencia o vigor e a intrepidez da composición, mutante e desapracible coma a materia tratada e que tanto se deleita na metáfora máis inusual…
Na cidade as sombras non refrescan.
Cando o sol quenta o tellado evapóranse as al-
mas das avoas. Tamén as vellas cherokee se han
evaporar un día a través do tellado de uralita.
Tella do país, pura publicidade. O ceo do país
está podre de amianto. Se agora se botase a cho-
ver, non habería maneira de abrigarse da morte.
A avoa é a druída, é chamánica, é algo que se
pode seguir como unha trama. Dous folios
por parte.
Menos mal que o sol dubida e dá pequenos sal-
tos nos tellados, proxecta o cine nos muros baixos
das terrazas,
sobre a tela asfáltica.
Soñamos.
…como aborda bruscamente á lectora-espectadora:
Que público temos hoxe?
Sodes dos que entenden ou non?
Fagamos deste momento un momento Jodo-
rosky.
Imos facer unha liberación comunal.
Quero que vos levantedes agora mesmo e berre-
des a verdade: non entendedes nada.
[…]
NON ENTENDO NADA NON ENTENDO
NON ENTENDO ESTA PUTA PELI
Tampouco entendes as películas do deserto.
NON ENTENDES NADA
Non importa
Non entendedes a metade do teatro que se es-
trea É QUE NON HAI NADA QUE ENTENDER
NADA hostia NIN A METADE DO TEATRO
MODERNO
NIN A METADE DAS PELÍCULAS VAN-
GARDISTAS
POIS NON PASA NADA, JODER, NON PASA
NADA
Non hai nada que entender.
Uralita é, en definitiva, un proxecto froito da mixtión artística que practica unha deliberada indocilidade poética. O propio epílogo de María Lado reza deste xeito: “Hai quen che dirá que isto é paratexto, que non é realmente literatura, e tal vez teña razón.” E dous dos hashtags definitorios propostos pola editora nunha das lapelas son #salvaxe e #ímpeto. Non en van. Uralita é experiencia, desafío e transcendencia, unha obra que non só nos fala senón que tamén nos advirte e procura con toda a forza e toda a enerxía.
